Zdaniem NSA kwestionowanie wierzytelności przez dłużnika w odpowiedź na pozew nie uprawdopodabnia jej nieściągalności Uprawdopodobnienie nieściągalności wierzytelności jest jedną z przesłanek warunkujących zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów odpisów aktualizujących wartość tej wierzytelności. W myśl przepisów ustawy o PDOP, uprawdopodobnienie nieściągalności wierzytelności zachodzi m.in. w przypadku gdy zostanie ona zakwestionowana przez dłużnika na drodze powództwa sądowego. Dla uprawdopodobnienia nieściągalności wierzytelności nie wystarczy zatem jej kwestionowanie przez dłużnika w odpowiedzi na pozew złożony w trakcie procesu sądowego–tak uznał NSA w wyroku z16.07.2019 r., sygn. akt: II FSK2271/17).Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 26a)ustawy o PDOP nie uważa się za koszty uzyskania przychodów odpisów aktualizujących, z tym że kosztem uzyskania przychodów są odpisy aktualizujące wartość należności, określone w ustawie o rachunkowości, od tej części należności, która była uprzednio zaliczona na podstawie art. 12 ust. 3 do przychodów należnych, a ich nieściągalność została uprawdopodobniona na podstawie art. 16 ust. 2a pkt 1 ustawy o PDOP. Co do zasady więc odpisy aktualizujące zostały wyłączone z kategorii kosztów podatkowych. Wyjątkiem są jednak odpisy, określone w ustawie o rachunkowości, dotyczące części należności zaliczonej uprzednio do przychodów należnych, których nieściągalność zostało odpowiednio uprawdopodobniona. Jak wynika z kolei z art. 16 ust. 2a pkt 1 lit. d ustawy o PDOP nieściągalność wierzytelności, w przypadku o którym mowa wart. 16ust. 1 pkt 26auznaje się za uprawdopodobnioną w szczególności jeżeli: a)dłużnik zmarł, został wykreślony z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, postawiony w stan likwidacji lub została ogłoszona jego upadłość albo b)zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne lub został złożony wniosek o zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015r.-Prawo restrukturyzacyjne, lub zostało wszczęte postępowanie ugodowe w rozumieniu przepisów o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, albo c)wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego, albo d)wierzytelność jest kwestionowana przez dłużnika na drodze powództwa sądowego; Użycie zwrotu “w szczególności” oznacza, że w ww. przepisie ustawodawca dokonał jedynie przykładowego wyliczenia zdarzeń, których wystąpienie przesądza o uprawdopodobnieniu nieściągalności wierzytelności. Powoduje to, że zgodnie z analizowanym przepisem uprawdopodobnienie zajdzie w każdej z sytuacji wymienionych enumeratywnie w jego treści oraz w sytuacjach do nich podobnych. Jak wskazano natomiast w przytoczonym art. 16 ust. 2a pkt 1 lit. d ustawy o PDOP, nieściągalność wierzytelności uprawdopodabnia jej kwestionowanie za pośrednictwem powództwa złożonego przez dłużnika. W tym miejscu należy wskazać, że za powództwo uznaje się skierowany do sądu wniosek o udzielenie sądowej ochrony prawnej dokładnie określonemu żądaniu, uzasadnionemu i skonkretyzowanemu przytoczonymi okolicznościami faktycznymi. Powództwo zawarte jest w szczególnym piśmie procesowym jakim jest pozew. Czym innym jest natomiast odpowiedź na pozew. Zgodnie z art. 207 § 1 k.p.c. pozwany może przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę wnieść odpowiedź na pozew. Odpowiedź na pozew jest zaliczana do pism przygotowawczych, a podstawowym warunkiem jej złożenia jest uprzednie doręczenie pozwu i tzw. zawiśniecie sporu, stanowiącego przeszkodę do równoczesnego prowadzenia kolejnego procesu o to samo roszczenie między tymi samymi stronami także w odmiennych rolach procesowych(zob. wyrok NSA z 16.07.2019 r., sygn. akt: II FSK 2271/17).Nie należy zatem utożsamiać kwestionowania wierzytelności w odpowiedzi na pozew złożonej przez dłużnika z kwestionowaniem wierzytelności poprzez zainicjowanie procesu wniesionym przez niego pozwem. Są to bowiem zupełnie inne sytuacje, których nie można uznać za podobne na gruncie art. 16ust. 2a ustawy o PDOP. Tym samym należy przyjąć, że okoliczność wniesienia powództwa przez wierzyciela oraz odmówienie zapłaty przez dłużnika, w odpowiedzi na pozew nie uzasadnia uznania wierzytelności za nieściągalną. Powyższe stanowisko zostało potwierdzone w wyroku NSA z 16.07.2019 r. (sygn. akt: II FSK 2271/17).W wyroku tym NSA uznał, że „kwestionowanie określonej wierzytelności przez dłużnika na drodze powództwa sądowego, o czym stanowi art. art. 16 ust. 2a pkt 1 lit. d) u.p.d.o.p. wymaga wszczęcia z jego inicjatywy procesu sądowego. Nie można uznać, że podjęcie obrony przez dłużnika przed dochodzoną przez wierzyciela należnością pieniężną poprzez złożenie odpowiedzi na pozew odbywa się w drodze powództwa sądowego, gdyż jest odwrotnie, a mianowicie odpowiedź na pozew jest formą przeciwstawienia się wytoczonemu powództwu sądowemu. Nie można także przyjąć aby za sytuację równoważną lub podobną do wniesienia powództwa, z którym wiąże się cały szereg innych skutków a także obowiązków instrumentalnych, uznać podjęcie przez dłużnika obrony w procesie poprzez złożenie odpowiedzi na pozew, w którym ujawnia on jedynie swoje stanowisko wobec dochodzonego w drodze powództwa sądowego roszczenia”. Oznacza to, że samo kwestionowanie wierzytelności przez dłużnika w odpowiedzi na pozew, uniemożliwia zaliczenie do kosztów uzyskania przychodu wysokości odpisów aktualizujących dotyczących tej wierzytelności, pomimo spełnienia pozostałych przesłanek przewidzianych w art.16 ust.1 pkt 26a ustawy o PDOP. Przywołany wyrok NSA jest o tyle istotny, ponieważ stanowisko organów podatkowych w przedmiotowej kwestii nie było jak dotąd jednolite. Przykładowo w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 17.11.2016 r. (znak: IBPB-1-1.4510.309.2016.1.SG) organ podatkowy zajął stanowisko zbieżne ze stanowiskiem NSA, uznając że samo zakwestionowanie wierzytelności przez dłużnika w odpowiedzi na pozew, nie jest wystarczające do uprawdopodobnienia jej nieściągalności. Przeciwnie uznawał natomiast Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z 22.11.2016 r., (znak: 1462-IPPB3.4510.898.2016.1.JBB) oraz w Łodzi z10.08.2015 r., (znak: IPTPB3/4510-202/15-2/PM).

Przemysław Szwed, Konsultant podatkowy w ECDP Tax Mazur i Wspólnicy sp. k